टर्किमा आधुनिक मोडेलमा बनेका गर समेत भग्नावशेषमा परिणत
टर्की समाचार: टर्कीमा भूकम्पका दुईवटा ठूला धक्काले ठूलो क्षति पुर्याएको छ। ९हजार भन्दा बढी मानिसको मृत्यु भयो, हजारौं घाइते भए र धेरै अझै पनि भग्नावशेषमा दबिएका छन्। पहिलो भूकम्प सिरियाको सिमाना नजिक रहेको गाजियनटेप नजिकै गएको थियो । रेक्टर स्केलमा ७.८ म्याग्निच्युडको यो भूकम्पको धक्का बेलायतसम्म महशुस गरिएको थियो । नौ घण्टापछि टर्कीमा अर्को भूकम्प गएको थियो जसको तीव्रता रिक्टर स्केलमा ७.५ थियो।
‘इन्टरसेक्टिङ फल्ट’का कारण यो भूकम्प आएको देखिन्छ । यो अवस्था तब हुन्छ जब एउटा टेक्टोनिक प्लेट अर्कोमा आउन खोज्छ।
टर्की सरकारका अनुसार यस विनाशमा ३४५० भन्दा बढी भवनहरू ध्वस्त भएका छन्। तीमध्ये धेरै आधुनिक भवनहरू थिए, जुन संरचनाको ‘प्यानकेक मोडेल’ को आधारमा निर्माण गरिएको थियो, तर भूकम्पअघि यो मोडेल असफल साबित भयो। यो किन भयो ? भूकम्पको उच्च तीव्रताका कारण हो कि यी भवनहरूमा समस्या थियो?
भूकम्पको दृष्टिकोणले टर्की निकै संवेदनशील छ, भूकम्प
आजबाट होइन हजारौं वर्षदेखि आउँदै आएको छ । टर्कीमा भूकम्प जानु सामान्य कुरा हो किनभने यो देश भूकम्पको दृष्टिकोणले अत्यन्तै संवेदनशील क्षेत्रमा आउँछ। एउटा क्षेत्रमा जहाँ पृथ्वीको सतहमुनि तीनवटा टेक्टोनिक प्लेटहरू लगातार एकअर्काको विरुद्धमा रगडिरहेका छन्।
टर्कीले कम्तिमा २००० वर्षदेखि भूकम्पको अनुभव गरिरहेको छ। १७ औं शताब्दीमा यस प्रकोपमा धेरै शहरहरू ध्वस्त भएका थिए।
अरबी र एनाटोलियन टेक्टोनिक प्लेटहरू बीचको सिमानामा अवस्थित ‘पूर्वी एनाटोलियन फल्ट’ क्षेत्रमा प्रायः भूकम्पहरू आउँछन्। यी दुई प्लेट हरेक वर्ष ६ देखि १० एमएमको गतिमा एकअर्काको नजिक आउँदैछन् ।
भूकम्पका कारण यस क्षेत्रमा उत्पन्न हुने तन्य तनाव क्रमशः कम हुँदै गएको छ । यो शृङ्खला वर्षौंसम्म चल्यो। यसरी हेर्दा हालैका भूकम्पले स्तब्ध बनाएको छैन । यहाँका पूर्वाधार पनि जोखिममा रहेको प्रष्ट छ ।
विगत २००० वर्षमा हामीले त्यस्ता भवनहरूको निर्माणको बारेमा धेरै कुरा सिकेका छौं जुन भूवैज्ञानिक आन्दोलनको अवस्थामा सुरक्षित हुनेछ। तर यो पनि सत्य हो कि यस क्षेत्र र विश्वका अन्य भागहरूमा भवन निर्माणलाई असर गर्ने धेरै कारकहरू छन्।
निर्माण गुणस्तरको अभाव एक ज्ञात समस्या हो। यस्तो देखिन्छ कि भत्किएका धेरै भवनहरू कंक्रीटबाट बनेका थिए, पर्याप्त भूकम्पीय सुदृढीकरण बिना। यस क्षेत्रका भवनहरूका लागि सिस्मिक कोडहरूले संकेत गर्दछ कि यी भवनहरू शक्तिशाली भूकम्पहरू सामना गर्न पर्याप्त बलियो हुनुपर्छ।
यी कम्पनहरू सामान्यतया भूमिमा सामान्य गुरुत्वाकर्षण भन्दा ३० देखि ४० प्रतिशत बढी हुन्छन्। ७.८ र ७.५ रेक्टर स्केलको भूकम्पका कारण कम्पनको दर गुरुत्वाकर्षणको २० देखि ५० प्रतिशतसम्म रहेको देखिन्छ । यी भवनहरूले “डिजाइन कोड” भन्दा कम तीव्रताको कम्पन पनि सहन सकेनन्।
सुरक्षित भवनहरूको निर्माण सुनिश्चित गर्नु र भूकम्पलाई ध्यानमा राखी उचित ‘बिल्डिंग कोड’ पालना गर्नु टर्की र विश्वका विभिन्न भागहरूमा ठूलो समस्या हो। विगतमा टर्कीमा जहिले पनि भूकम्प जान्छ, भवनहरू यसरी भत्किएका थिए ।
१९९९ मा, इज्मिट नजिकैको भूकम्पले लगभग १७००० मानिसहरूको ज्यान लियो र लगभग २०००० भवनहरू ध्वस्त भयो।
सन् २०११ मा गएको भूकम्पले सयौंको ज्यान लिएको थियो । टर्कीका तत्कालीन प्रधानमन्त्री रजब तैयब एर्दोगानले मर्नेको उच्च संख्याका लागि भवनको गुणस्तरहीन निर्माणलाई दोष दिएका थिए। उनले भनेका थिए, ‘नगरपालिका, ठेकेदार, इन्स्पेक्टर आफ्नो लापरवाहीले यो हत्या भएको हो भनी हेर्नुपर्छ ।
भवनहरूको पुनर्निर्माण
टर्कीका अधिकारीहरूलाई थाहा छ कि धेरै भवनहरूले भूकम्पको सामना गर्दैनन्, तर यो समस्या उनीहरूको समाधान बाहिर छ। धेरै भवनहरू निर्माण भइसकेका छन् र भूकम्प प्रतिरोधी उपायहरू या त महँगो हुन सक्छन् वा अन्य सामाजिक-आर्थिक चुनौतीहरूको कारणले प्राथमिकतामा पर्दैनन्। यद्यपि, यी भवनहरूको पुनर्निर्माणले तिनीहरूलाई थप सुरक्षित बनाउने अवसर प्रदान गर्न सक्छ।
टर्कीले भवनहरूलाई भूकम्प प्रतिरोधी बनाउन २०१९ मा नयाँ नियमहरू बनाएको थियो। यी नियमहरूलाई स्वागत गरिएको छ तर तिनीहरूले वास्तवमा भवनहरूको गुणस्तर सुधार गर्नेछन् कि भनेर हेर्न बाँकी छ।
भूकम्पले पूर्वाधारमा जसरी क्षति पुर्याएको छ, त्यसले वातावरणमा दूरगामी असर पार्ने सम्भावनालाई नकार्न सकिँदैन । यी प्रभावका कारण धेरै ठाउँमा भवनहरूको पुनर्निर्माण पनि असुरक्षित हुन सक्छ। त्यसलाई मध्यनजर गर्दै भविष्यमा जोखिम न्यूनीकरण गर्नका लागि कहाँ र के निर्माण गर्ने भन्ने विषयमा योजनाबद्ध निर्णय लिन आवश्यक छ ।
अहिले परकम्पहरु आइरहेका छन् र खोजी तथा उद्धार कार्य पनि जारी छ । प्रणाली ट्रयाकमा फर्किएपछि पुनर्निर्माण सुरु हुनेछ। तर के हामी भूकम्प प्रभावित टर्कीमा अर्को भूकम्प वा अन्य प्रकोपको सामना गर्न सक्षम हुने बलियो भवनहरू देख्नेछौं?