जाडोमा जनावरहरूको उचित हेरचाह। डा।केदार कार्र्की फार्म म्यानेजर भेटेरिनरी हेल्थ म्यानेजमेन्ट कन्सल्टेन्ट

कामधेनु गौशाला नवलपुर सर्लाही।
मौसम परिवर्तन भईरहँदा मानिससँगै पशुपक्षीले पनि धेरै चुनौतीको सामना गर्नुपर्ने हुन्छ । चिसो बढ्दै जाँदा जनावरहरूलाई थप हेरचाह चाहिन्छ। देशभर चिसो शुरु भएको छ । जनावरहरूमा यसको प्रभाव मानवमा भन्दा धेरै गुणा बढी हुन्छ।
यस्तो अवस्थामा चिसो मौसममा दुधाहा जनावरको अधिकतम ख्याल राख्नुपर्छ । चिसोका कारण बिरामी परे त्यसको प्रत्यक्ष असर उत्पादनमा पर्छ । अर्कोतर्फ जाडो मौसममा पशुपक्षी र तिनको खानेकुराको उचित हेरचाह गरेमा राम्रो उत्पादन दिन्छ ।
बदलिँदो मौसमले पशुको दूध उत्पादनमा असर नपर्ने गरी चिसो मौसममा कृषकहरूले आफ्नो पशुपालनमा विशेष सावधानी अपनाउनुपर्छ । जाडो मौसममा जनावरको जीवनयापन र खानपानको उचित व्यवस्थापन हुन नसकेमा यस्तो मौसमले जनावरको स्वास्थ्य र दूध उत्पादन क्षमतामा प्रतिकूल असर पार्छ ।
चिसो मौसममा पशुपालन गर्दा मौसममा आएको परिवर्तनले पशुपालनमा नराम्रो असर पार्छ तर चिसो मौसममा जनावरको दूध उत्पादन गर्ने क्षमता चरम सीमामा पुग्दा दूधको माग पनि बढ्छ । तसर्थ, यस प्रभावबाट बच्न, पशु कृषकहरूले मुख्य रूपमा निम्न बिन्दुहरूमा ध्यान दिनु आवश्यक छ।
जनावरहरूमा पोषण व्यवस्थापन
चिसो मौसममा जनावरहरूलाई सन्तुलित आहार दिनुहोस्। जसमा उर्जा, प्रोटिन, मिनरल्स, पानी, भिटामिन र फ्याट जस्ता पोषक तत्व पाइन्छ । यी दिनहरूमा जनावरहरूलाई विशेष हेरचाह चाहिन्छ, यस्तो अवस्थामा जनावरहरूलाई खुवाउने र दूध खुवाउने समय समान राख्नुपर्छ। खाने बानीमा सावधानी अपनाउनुहोस्, कपासको बीउ धेरै मात्रामा दुधा जनावरलाई खुवाउनु पर्छ।
कपासको बीउले दूध भित्र लुब्रिसिटीको मात्रा बढाउँछ। बाजरा कुनै पनि सन्तुलित आहारमा द्दण् प्रतिशत भन्दा बढी थप्नु हुँदैन। शीतलहरको दिनमा, जनावरको खाल्डोमा वा कुण्डमा ढुङ्गाको नुन राख्नुहोस् ताकि जनावरले आवश्यकता अनुसार चाट्दै जान्छ। चिसो दिनमा जनावरलाई दिइने दानामा २ प्रतिशत खनिज मिश्रण र १ प्रतिशत नुन मिसाउने ।
जाडोमा जनावरलाई बरसीम जस्ता हरियो घाँस खुवाउनुपर्छ तर हरियो घाँस मात्र खुवाउँदा अपच र अपच हुने समस्या हुन्छ, यस्तो अवस्थामा हरियो चारा मिसाएर सुक्खा घाँस खुवाउनुपर्छ । ४ किलो बरसीमले १ किलोसम्म अन्न बचाउँछ। १० लिटर दुधा जनावरको लागि २०(२५ केजी हरियो चारा ९दाल० ५(१० केजी सुक्खा चारा मिसाएर दिनुहोस्।
यस क्रममा विभिन्न प्रकारका केकहरू प्रदान गर्नुहोस्, तोरीको केक, कपास केक, मूंगफली केक, सोयाबिन केक। दूध उत्पादन अनुसार अनाज दिनुहोस्। निर्वाहका साथै २(२।५ लिटर दूध उत्पादनका लागि जनावरलाई १ किलो बाटा दिनुपर्छ । जनावरलाई हप्तामा दुई पटक गुड़ खुवाउनुपर्छ । धेरै मनतातो, ताजा र सफा पानी पिउनुहोस्, किनभने दूध पानीबाट उत्पादन हुन्छ र पानीले सबै शारीरिक प्रक्रियाहरूमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।
चिसोले गर्दा जनावरहरूमा हुने रोगहरूको रोकथाम
जनावरहरू मा आफरास् पेटमा ग्यास बन्ने
चिसो मौसममा पशुपालन गर्दा पशुलाई अत्याधिक दाल, बरसीम जस्ता हरियो घाँस र अनाज र पीठो र बासी खानाको मात्रा बढी खुवाउँदा यो रोग लाग्ने गर्छ । यसमा जनावरको पेटमा ग्यास बन्ने गर्छ । बायाँ तर्फ पेट सुन्निन्छ।
जनावरहरूमा निमोनियास्
यो रोग दूषित वातावरण र बन्द कोठामा जनावर राख्ने र संक्रमणका कारण लाग्ने गर्दछ। रोग लागेका जनावरको आँखा र नाकबाट पानी पर्न थाल्छ । जाडोको समयमा, जनावरहरू निमोनियाको शिकार हुन्छन्, विशेष गरी बाछो वा गाईहरू, त्यसैले जनावरहरूलाई यसबाट जोगाउन महत्त्वपूर्ण छ।
निमोनियाका कारण ज्वरो पनि आउँछ जसका कारण जनावरले खाना खान र चपाउन छोड्छ वा उत्पादन क्षमता घट्छ। निमोनिया भएमा तुरुन्त नजिकको पशु चिकित्सकलाई सम्पर्क गर्नुहोस्।
यसबाट प्रभावित जनावरमा नाक र आँखामा पानी आउने, भोक नलाग्ने, शरीरमा कपाल खडा हुने जस्ता लक्षण देखिन्छन् । उपचारको लागि, उबलते पानीको बाल्टिनमा सुकेको घाँस राख्नुहोस्। बिरामी जनावरको अनुहार बोरा वा बाक्लो चादरले नाक र मुख खुला रहने गरी छोप्ने । त्यसपछि उमालेको पानीले भरिएको बाल्टिनमा राखिएको घाँसमा थोपा टर्पेन्टाइनको तेल खसाउनुहोस्। जनावरले भापको सम्पर्कबाट राहत पाउनेछ।
यसका साथै जाडोमा पशुलाई रोगबाट जोगाउन पशुपालन विभागले सञ्चालित विशेष खोप अभियानमा खोप लगाउनुपर्छ । ताकि चिसो मौसममा जनावरहरू स्वस्थ रहन सकून्।
जनावरहरूलाई जूटको बोरा यसरी लगाउन लगाउनुहोस् कि तिनीहरू चिप्लोस्। जाडोमा वातावरणमा चिसो हुने भएकाले जनावरलाई खुट्टा, मुख, घाँटी जस्ता रोगबाट बच्न समयमै खोप लगाउने । साथै, जनावरहरूलाई डिवार्म गर्नुहोस् र तिनीहरूलाई बाह्य परजीवीहरूबाट मुक्त गर्नुहोस्।
पशु बासस्थान व्यवस्थापन
चिसो मौसममा पशुपालन गर्दा, जनावरहरूको आवास व्यवस्थापनमा विशेष ध्यान दिनुहोस्। जाडो मौसममा भित्र र बाहिरको तापक्रममा निकै फरक हुन्छ । जनावरहरू, विशेष गरी गाई र भैंसीको सामान्य शरीरको तापक्रम क्रमशः १०१।५ डिग्री फरेनहाइट र ९८।३(१०३ डिग्री फरेनहाइट ९जाडो(गर्मी० हुन्छ र यसको विपरित, पशु घरबाहिरको तापक्रम कहिलेकाहीँ शून्यमा झर्छ अर्थात् शीतसम्म जम्छ।
त्यसैले यस चिसोबाट जनावरलाई जोगाउन जनावरको ओछ्यान ९४(६ इन्च०, बोरा र झ्यालमा पर्दाको मोटोपन आदिमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ। जसले गर्दा शीतलहरले जनावरलाई प्रत्यक्ष असर नपरोस् । साथै, गाईवस्तुको गोठलाई पूर्ण रूपमा बन्द नगर्ने कुरामा ध्यान दिनुहोस्, ताकि अमोनिया ग्यास पशुको गोबरबाट बाहिर निस्कन सक्छ।
यसबाहेक घाम लाग्दा र दिन तातेको समयमा जनावरलाई बाहिर बाँधेर नुहाउने र तोरीको तेलले मालिस गर्ने, जसले गर्दा जनावरलाई सुख्खापन आदिबाट बचाउन सकिन्छ । हिउँदमा बिहान ९ बजेअघि र बेलुका ५ बजेपछि पशु गोठबाट बाहिर ननिस्कने । जनावरको घेरा दिनको दुई पटक सफा गर्नुहोस् ताकि त्यहाँ गोबर जम्मा नहोस्। गोठमा गोबर र पिसाबको निकासको उचित प्रबन्ध गर्नुहोस् ताकि पानी जम्न नपरोस्।
चिसो मौसममा यस्ता जनावरहरूको ख्याल गर्नुहोस्स्
ड्ड पशु आश्रयको छतमा घाँस वा गनीको बोरा राख्न निश्चित गर्नुहोस्।
ड्ड चिसो हावा घरमा नआओस् भन्ने कुरामा विशेष ध्यान दिनुहोस् ।
ड्ड घरमा हावा र ग्यास निस्कने ठाउँ हुनुपर्छ।
ड्ड धेरै चिसो भए घर नजिकै आगो बाल्नु पर्छ ।
ड्ड धुवाँले जनावरलाई कुनै हानि नहोस् भन्ने कुरामा ध्यान दिनुहोस्।
ड्ड जनावरहरूलाई गनीको बोरा वा बाक्लो कपडामा लुगा लगाउनुहोस्।
ड्ड जाडोमा बाछोको छुट्टै हेरचाह गर्नुहोस्।
ड्ड जनावरहरू घामको किरणमा पर्नु पर्छ। यसले शरीरको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ।
ड्ड पशुको गोठमा सुख्खा चारा उपलब्ध गराउनु पर्छ ।
ड्ड जनावरहरूलाई दिइने पानी धेरै चिसो हुनु हुँदैन।
ड्ड चिसो पानीले पेटको एसिडिटी बढाउँछ ।
ड्ड चिसो पानीले जनावरहरू बिरामी हुने सम्भावना पनि बढाउँछ।
ड्ड चिसो मौसममा जनावरको नाक पानी बग्ने, भोक नलाग्ने, काँप्ने आदि भएमा बेलुका पछी न्यानो ठाउँमा बाँधेर राख्नुपर्छ ।
ड्ड पशु आश्रयलाई न्यानो राख्नुहोस् र जनावरहरूलाई रोगहरू विरुद्ध खोप लगाइएको छ भनी सुनिश्चित गर्नुहोस्।
ड्ड चिसो मौसममा खानको लागि हरियो घाँस र अन्य खनिजहरू उचित मात्रामा दिनुहोस्, किनभने चिसोमा निर्मित स्वास्थ्य वर्षभरि उपयोगी हुन्छ।