कुकुरको टोकाइ बाट कसरी बच्ने र प्राथमिक उपचार डा केदार कार्की वरिष्ठ पशु चिकित्सक

सेप्टेम्बर २८ लाई विश्वभर रेबिज दिवसका रुपमा मनाइन्छ । यो दिन फ्रान्सेली रसायनशास्त्री तथा सूक्ष्मजीवविद् लुइस पाश्चरको पुण्यतिथिमा मनाइन्छ। लुई पाश्चरले पहिलो पटक रेबिजको खोप बनाएका हुनाले उहाँलाई ‘फादर अफ माइक्रोबायोलोजी’ पनि भनिन्छ । वास्तवमा रेबिज एक प्रकारको भाइरल संक्रमण हो र यो भाइरस प्रायः कुकुरको टोकाइबाट सर्छ। आज विश्व रेविज दिवसको अवसरमा कुकुरको टोकाई र रेबिज बिचको केहि महत्वपूर्ण जानकारीहरु राखिएको छ । शरीरको कुन भागमा कुकुरले सबैभन्दा बढी टोक्छ र कुकुरले टोकेको खण्डमा के गर्ने भन्ने हामीले थाहा पाउनेछौँ ।
कुकुरले कहाँ टोक्छन् ?
केही रिपोर्टका अनुसार आक्रमण गर्दा कुकुरले धेरैजसो खुट्टा वा हातमा टोक्छन्। तर, यसको पुष्टि भने हुन सकेको छैन, किनभने विश्वभर यस्ता धेरै घटनाहरू देखिएका छन् जसमा कुकुरले मानिसको अनुहारमा टोकेको छ । घाँटी र अनुहारमा टोकेको घटना प्रायः पाल्तु कुकुरहरूमा देखिन्छ। तर छाडा कुकुरले प्रायः खुट्टा र खुट्टामा मात्र आक्रमण गर्छन्। हात र खुट्टाको बारेमा कुरा गर्दा, कुकुरहरूले हात, नाडी, खुट्टा वा खुट्टा आदिमा सबैभन्दा बढी टोक्छन्। जबकि सानो बच्चालाई कुकुरले टोक्यो भने कुकुरले उसको तिघ्रा वा नितम्ब टोक्छ।
यस्ता ठाउँमा कुकुर किन टोक्छन् ?
जब कुकुरले एक व्यक्तिलाई आक्रमण गर्छ, यसले व्यक्तिको चालमा ध्यान दिन्छ। उदाहरणका लागि, यदि कुकुरले आक्रमण गर्दा व्यक्ति भाग्न खोज्छ वा उसलाई आफ्नो हातले डराउन खोज्छ, कुकुरले उसलाई खुट्टामा आक्रमण गर्दछ र पंजा वा दाँतले समात्ने प्रयास गर्दछ। सरल शब्दहरूमा, कुकुरहरूले शरीरको भागमा आक्रमण गर्ने प्रयास गर्छन् जसले उनीहरूलाई खतरा महसुस गराउँछ।
कुकुरले टोक्यो भने के गर्ने
कुकुरको टोकाइ अत्यन्त खतरनाक हुन्छ; यसले सामान्य संक्रमण मात्र होइन पागलपन वा मृत्यु पनि निम्त्याउन सक्छ। तसर्थ, यो महत्त्वपूर्ण छ कि यदि कुकुरले टोक्यो भने, सकेसम्म चाँडो उपचार सुरु गर्नुपर्छ। यदि तपाईं वा तपाईंको परिवारको कसैलाई कुकुरले टोकेको छ भने, तिनीहरूलाई जतिसक्दो चाँडो डाक्टरकहाँ लैजानुहोस्। यद्यपि, यदि कुनै कारणले तपाई डाक्टरको पहुँच बाहिर हुनुहुन्छ भने, केहि अन्य उपायहरू पनि लिन सकिन्छ।
सबैभन्दा पहिले कुकुरले टोकेको ठाउँलाई राम्रो एन्टिसेप्टिकले धुनुहोस्।
घाउमा रातो खुर्सानीको धुलो हाल्नुहोस्, जलन त हुन्छ तर ठाउँमा फैलिनबाट रोक्छ
प्याज वा लसुनलाई पिसेर त्यसको पेस्ट घाउमा लगाउने ।
कालो मिर्चको धुलो महमा मिसाएर घाउमा लगाउन सक्नुहुन्छ ।
कुकुरले टोकेपछि तुरुन्तै प्राथमिक उपचार कसरी गर्ने? (कुकुरले टोकेपछिको प्राथमिक उपचार)
यदि कुकुरले मानिसलाई गहिरो टोक्यो भने, यसले गम्भीर रक्तस्राव निम्त्याउन सक्छ। यस्तो अवस्थामा रक्तश्राव रोक्न चोट लागेको ठाउँलाई सफा कपडाले सफा गरी रुमाल वा पट्टीले छोप्ने ।
तपाईं राम्रो एन्टिबायोटिक क्रीम र ब्यान्डेज पनि लागू गर्न सक्नुहुन्छ।
जतिसक्दो चाँडो डाक्टरलाई भेट्नुहोस्।
डाक्टर संग सम्पर्क आवश्यक छ
यदि कुकुर संक्रमित छ भने, उसले टोकेपछि, यसको विष (अर्थात भाइरस) व्यक्तिको शरीरमा धेरै छिटो फैलिन थाल्छ। त्यसैले यदि कुकुरले टोकेको छ भने, सकेसम्म चाँडो डाक्टरलाई सम्पर्क गर्ने प्रयास गर्नुहोस्। माथि उल्लिखित घरेलु उपचारले संक्रमण फैलिने जोखिमलाई केही हदसम्म कम गर्न सक्छ र यो निश्चित उपचार होइन। तसर्थ, यो महत्त्वपूर्ण छ कि तपाईंले सकेसम्म चाँडो डाक्टरलाई सम्पर्क गर्नुहोस्।
कुकुरले टोकेपछि रेबिजको खतरा थाहा पाउन चाहेमा वा त्यो कुकुरले टोकेको कुकुरलाई रेबिज भएको हो वा होइन भनेर बुझ्न चाहेमा कुकुरको व्यवहारमा ध्यान दिनुपर्छ । यदि कुकुरमा यी लक्षणहरू देखिएमा कुकुरलाई रेबिज भएको हुन सक्छ। यी लक्षणहरू हुन्-
रेबिजका कारण कुकुरहरू धेरै चिडचिडा हुन्छन्।
बिना कारण यता उता दौडिरहेको देखिन्छ ।
कुकुर धेरै लापरवाही गर्न वा धेरै ढिलो गर्न थाल्छ।
कुकुर सुस्त हुन्छ र केही दिनमै मर्छ।
विज्ञहरूका अनुसार रेबिजबाट पीडित कुकुरमा १० दिनभित्र यी सबै लक्षण देखापर्छन् । त्यसैले कुकुरले टोकेको १० दिनभित्र यी लक्षण नदेखाएमा कुकुरलाई रेबिज नभएको बुझिन्छ । तर, दुवै अवस्थामा तुरुन्तै डाक्टरलाई सम्पर्क गर्न आवश्यक छ।
रेबिज भएको कुकुरले टोकेपछि के पीडित बाँच्न सक्छ?
कुकुरले सामान्यतया मानिसलाई दुई अवस्थामा टोक्छ। पहिलो, जब एक व्यक्तिले कुकुरलाई जिस्काउँछ र कुकुरले टोक्छ, यसले सामान्यतया रेबिज उत्पन्न गर्दैन। एकै समयमा, दोस्रो अवस्थामा, जब कुकुरले कुनै कारण बिना टोक्छ (जब व्यक्तिले कुकुरलाई जिस्क्याउँदैन, डराउँदैन वा हिर्काउँदैन) तब रेबिजको जोखिम उल्लेखनीय रूपमा बढ्न सक्छ। वास्तवमा रेबिजका कारण कुकुर बेचैन हुन्छ र यता उता घुमिरहन्छ र अगाडि आउने मानिसलाई टोक्छ । त्यसैले कुकुरले टोकेपछि मानिसहरूले धेरै सावधानी अपनाउनुपर्छ। विज्ञहरुका अनुसार कुकुरले टोकेपछि रेबिज लागेमा ज्यान जान सक्छ ।
कुकुरले टोकेपछि कहिले र कति खोप लगाउनु पर्छ?
कुकुरको टोकाइबाट हुने रेबिज रोगबाट बच्न दुई प्रकारका खोप लगाउन सकिन्छ ।
1. कुकुरले टोकेपछि पीडितलाई 3 वटा सुई लगाउनु पर्छ। जसमध्ये पहिलो सुई (कुकुरले टोकेपछिको पहिलो सुई) कुकुरले टोकेको तुरुन्तै र कुकुरले टोकेको दिनमा लगाइनुपर्छ। दोस्रो सुई ३ दिनपछि र तेस्रो सुई कुकुरले टोकेको ७ दिनपछि लगाइन्छ।
2. एकै समयमा, मानिसहरूले सावधानीको रूपमा अग्रिम खोप लगाउन सक्छन्, जसले कुकुरको टोकाइ पछि हुने रोगहरूबाट सुरक्षा प्रदान गर्न सक्छ। यसलाई प्रि-एक्सपोजर खोप भनिन्छ।
विज्ञहरूका अनुसार यस्ता व्यक्तिहरूलाई यस किसिमको खोप लगाउनु पर्छ-
जसको घरमा पाल्तु कुकुर छन् ।
जो चाँडै कुकुर किन्न जाँदैछन्।
रेबिजको प्रकोप फैलिएको वा आवारा कुकुरको प्रचलन रहेको ठाउँमा यात्रा गर्ने मानिसहरू।